آن قدیم‌ترها فصل تابستان که می‌شد، مادرها و مادربزرگ‌ها از صبح چادر دور کمرشان می‌بستند و مشغول کار می‌شدند. آن موقع سر هر کوچه سوپرمارکت و فروشگاه نبود. شیشه‌های ترشی و مربا و رب و شیره تا سقف، توی فروشگاه چیده نشده بود. هرکسی باید از تابستان توشه می‌گرفت و برای روزهای سختِ زمستان آذوقه جمع می‌کرد.
توی چله‌ی زمستان خانمِ خانه کدبانوگری‌اش گل می‌کرد. هیچ‌کس حق نداشت صبحانه‌نخورده از درِ خانه بیرون برود. البته از صبحانه‌های خوشمزه مادر هم نمی‌شد گذشت. وقتی مادر احساس می‌کرد زیرِ چشم بچه گود رفته صبح با یک کاسه پُر از اَرده وشیره‌ی انگور سر سُفره می‌آمد؛ یک ترکیبِ لذیذ و مقوی با نان.
روزهای برفی هم بچه‌ها تهِ شیشه‌ی شیره را در می‌آوردند. آخر برف و شیره ترکیبِ مورد علاقه‌شان بود. در این یادداشت قرار است در مورد این ماده‌ی مقوی صحبت کنیم و از خواصش بگوییم.
شیره چیست؟
شیره در واقع عصاره‌ی غلیظ‌شده‌ی بعضی از میوه‌ها است. یک ماده غذایی طبیعی، تیره رنگ و خیلی شیرین که بسته به میوه‌ای که از آن تهیه می‌شود، طعم و مزه و حتی غلظت متفاوتی دارد. شیره‌سازها(!) در فصلی که میوه فراوان و ارزان است، آن را درست می‌کنند. در واقع شیره‌درست‌کردن یک روش برای استفاده بیشتر از خواص میوه در فصولِ کم‌میوه است.
شیره چطور درست می‌شود؟
تقریبا فرآیند تولید تمام شیره‌ها شبیه هم است. در ابتدا آبِ میوه که باید شیرین باشد، گرفته می‌شود. بعد آنقدر به آن حرارت می‌دهند تا آبِ میوه به شکل کامل تبخیر شود. در فرآیند سنتی این کار روی آتش و هیزم انجام می‌شود اما در روش صنعتی از دیگ‌های تحت خلاء استفاده می‌کنند تا هم شیره زودتر درست شود و هم مواد مغذی آن حفظ شود.
شیره از چه میوه‌هایی تهیه می‌شود؟
معروف‌ترین شیره‌ها از این میوه‌ها تهیه می‌شود: انگور، خرما، توت، انجیر، کشمش و سیب. شیره‌های ترکیبی از چند میوه هم داریم، مثل سه‌شیره و چهارشیره که ترکیبی از شیره انگور، توت، انجیر و خرما هستند که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم:
۱. شیره انگور و خواص آن
شیره انگور یا «دوشاب» معروف‌ترین و پرمصرف‌ترین شیره ایرانی است. هرچه انگور شیرین‌تر و رسیده‌تر باشد، شیره آن شیرین‌تر و غلیظ‌تر است. شیره انگور کاربردهای زیادی دارد: از تهیه شربت گرفته تا شیرین‌کردن انواعِ خوراکی‌ها مثل شیر و فرنی و شیربرنج و حلوا.
این خوراکی مغذی در تهیه شیرینی خوشمزه‌ای به اسم باسلوق هم کاربرد دارد که ترکیبِ ساده‌ای از شیره انگور، آرد و گردو است.
در طب سنتی طبع شیره انگور را گرم و تر می‌دانند و برای آن فواید زیادی برشمرده‌اند. از جمله این‌که به بدن قوت و توانایی می‌دهد، خونساز است، قند آن فورا جذب بدن می‌شود و هضمش آسان است. به علاوه ضعف اعصاب را درمان می‌کند و برای رقیق‌کردن خون کاربرد دارد؛ خواصی که با وجود مواد معدنی و ویتامین‌های زیادی که به صورتِ غلیظ شده و کمپرس در شیره انگور وجود دارد، خیلی دور از ذهن نیست.
شیره انگور یا «دوشاب» معروف‌ترین و پرمصرف‌ترین شیره ایرانی است.
۲. شیره خرما و خواص آن
این شیره اهل جنوب کشور است و محبوبیت زیادی دارد. شیره خرما به دو روش درست می‌شود: یکی طبیعی و دیگری چکه‌ای.
در روش طبیعی خرماهای پرشیره را تحت فشار قرار می‌دهند تا شیره آن خارج شود. در این روش خبری از پخت‌وپز نیست. در نتیجه خواص خرما صد درصد حفظ می‌شود و هنگام چشیدن آن مزه‌ی خرمای تازه را حس می‌کنید.
روش دوم مثلِ پخت باقی شیره‌هاست: خرما با آب ترکیب می‌شود و شیرابه‌ی تولیدشده، آنقدر جوشانده می‌شود تا غلیظ شود.
شیره خرما هم مثل شیره انگور برای افراد کم‌خون توصیه می‌شود. این شیره ضعف و سستی بدنتان را در فصلِ سرد کم می‌کند و بعد از خوردنش سرحال و پرانرژی می‌شوید. همچنین به خاطر پتاسیم و منگنز زیادی که دارد، برای بیماری‌های معده مفید است. خلاصه تمامِ خواص خرما در شیره خرما هم وجود دارد.
تمامِ خواص خرما در شیره خرما هم وجود دارد.
۳. شیره توت و خواص آن
توت یکی از میوه‌هایی است که تا چشم به هم می‌زنی، فصل آن تمام شده. نگهداری‌اش هم سخت است. برای همین شیره توت خیالتان را راحت می‌کند که کل سال قرار است از فایده‌های این میوه استفاده کنید.
شیره توت ویتامین آ و ب زیادی دارد. به علاوه آنتی‌اکسیدان معروفی به نام آنتوسیانید دارد که ضدسرطان است. این شیره برای افراد دچار یبوست نیز مفید است. همچنین به رشدِ کودکان و باهوش‌شدنشان کمک می‌کند. آهنِ زیادش هم رگها را پر از خون کرده و از مشکلات قلبی جلوگیری می‌کند.
شیره توت
شیره توت ویتامین آ و ب زیادی دارد. به علاوه آنتی‌اکسیدان معروفی به نام آنتوسیانید دارد که ضدسرطان است.
۴. شیره انجیر و خواص آن
اگر عاشق انجیر هستید، حتما از شیره انجیر هم خوشتان خواهد آمد؛ شیره‌ای خوش‌خوراک که برای دوران نقاهت و توانبخشی بعد از بیماری بسیار مفید است. این خوراکی خوشمزه به مادرانِ باردار و شیرده نیز توصیه می‌شود، چون مثلِ انجیرِ تازه سرشار از کلسیم است و برای جلوگیری از پوکی استخوان مفید است.
اگر عاشق انجیر هستید، حتما از شیره انجیر هم خوشتان خواهد آمد
۵. شیره سیب و خواص آن
شاید اسم این یکی را کمتر شنیده باشید! شیره سیب را با آبِ سیب درست می‌کنند و طعم و عطرِ دوست‌داشتنی این میوه را دارد. استفاده از این شیره نیز برای زنان باردار توصیه می‌شود چرا که هم خونساز است و هم انرژی و قوت زیادی به مادر می‌دهد.
به علاوه می‌توانید آن را مثل یک سس خوشمزه روی خوراکی‌های دلخواهتان مثل پنکیک و نان فتیر و شیرمال بریزید.
۶. سه شیره (ترکیب شیره انگور، توت و خرما)
سه شیره ترکیبی از شیره‌های انگور، توت و خرما است. با مصرف این بمب انرژی خواص هر سه را یکجا دریافت می‌کنید و خوش به حال بدنتان می‌شود!
طبیبانِ سنتی می‌گویند برای درمان کم‌خونی روزی سه قاشق از سه‌شیره را در فواصل زمانی مشخص مصرف کنید. آنها معتقدند این خوراکی رنگ و رخساره‌تان را زیباتر می‌کند چرا که اوره و دیگر سموم را از بدنتان بیرون می‌کند.
همچنین می‌گویند سه‌شیره نیروی جنسی را تقویت می‌کند و برای دردهای مفصلی و استخوانی کاربرد دارد. به علاوه باعث تقویت بینایی و رشد ناخن‌ها می‌شود.
راستی اگر کودکتان بدغذاست و رشد خوبی ندارد، حتما انواع شیره را در تغذیه روزانه‌اش بگنجانید تا شاهد تغییرات باورنکردنی در رشد او باشید!
طبیبانِ سنتی می‌گویند برای درمان کم‌خونی روزی سه قاشق از سه‌شیره را در فواصل زمانی مشخص مصرف کنید.
۴. چهارشیره (ترکیب شیره انگور، توت، خرما و انجیر)
اگر اطبای سنتی سه شیره را درمانِ دردها می‌دانند، چهارشیره را به عنوان اکسیرِ حیات معرفی می‌کنند! چهارشیره ترکیبی از شیره‌های انگور، توت، خرما و انجیر است. طب سنتی سفارش می‌کند در زمان سرماخوردگی و گلودرد، حتما یک لیوان شربتِ چهارشیره دمِ دستتان باشد تا حالتان خیلی زود بهتر شود.
از خواص اعجاب‌آورِ این ماده غذایی همین بس که از خواب‌رفتن دست و پا جلوگیری می‌کند و مقوی اعصاب است. چهارشیره هم مثل سه شیره، دوای کم خونی است. با مضرف این خوراکی آهنِ موجود در انواع شیره‌ها جذب سلول‌های بدنتان می‌شود. برخلاف قرص آهن که بعد از مصرف آن مقدار زیادی از آهنش از بدن دفع می‌شود.
شیره‌ها چه کاربردی دارند؟
با کمی خلاقیت می‌توانید به راحتی قند و شکر را کم کم کنار بگذارید و انواعِ شیره را جایگزین آن کنید. یکی از راحت‌ترین و خوشمزه‌ترین نوشیدنی‌های شیره‌ای ترکیب شیر و شیره گرم است. به علاوه می‌توانید هر نوشیدنی دیگری را هم با این شیرین‌کننده‌ی طبیعی شیرین کنید. حتی می‌توانید دست به ابتکار بزنید و قهوه‌تان را با شیره سِرو کنید تا طعم کاراملی و خاصی به آن بدهید.